İran filmlərinin iç üzü

2012- ci ildə Əsgər Fərhadinin “Ayrılıq” filmi “Ən yaxşı xarici film” nominasiyasında Oskara layiq görüləndən sonra İran filmlərinə diqqət daha da artdı. Dünya siyasətin toz-dumanına bürünən düşmən hədəfə diqqətlə baxmağa başladı. Bu dəfə sənətə, mədəniyyətə yönəldi baxışlar. Düzdür, inqilabdan sonra İran kinosu özünə müəyyən axar tapıb irəliləyirdi, amma xüsusilə, 90-cı illərdə öz yüksəlişini qeyd etdi. 1997- ci ildə Abbas Kiyarüstəminin “Taste of cherry” (“Gilasın dadı”) filminin “Qızıl palma”ya layiq görülməsi İran kinosunun dönüş nöqtəsi kimi dəyərləndirilir. Kiyarüstəmi ilə yanaşı, Mohsen Maxmalbaf, Bəhman Qobadi, Əsgər Fərhadi, Cəfər Pənahi, Məcid Məcidi və s.kimi rejissorlarla İran kinosu özünə sağlam vəsiqə qazanmış oldu.

Floberin başıbəlalı Madam Bovarisi

Bu kitab insan beynini ən çox inkişaf etdirən, oxunması vacib, XIX əsrin mühüm romanları kimi müxtəlif siyahılara yol tapa bilib. Qərb ədəbiyyatının klassikası olan bu kitabı Flober “iynə ilə quyu qazmaq” məsəli kimi 5 ilə (1851- 56) ərsəyə gətirib. Amma əsər nəşr olunduqdan sonra ona “mənəviyyata zidd” damğası vurulur, yazıçı isə  əxlaqsızlığa təşviq, fransız qadınlarını təhqir etməsinə görə məhkəməlik olur. Flober şah əsərinə yaxşı bəraət qazandırır:  “O sağdır. Madam Bovari mənəm. Əgər o xanım fiziki cəhətdən təhqir olunubsa, mən bir yazıçı kimi təhqir olunmuşam”.

V.Naboov yazırdı: “ Flober olmadan Fransada Prust, İrlandiyada C.Coys, Rusiyada isə Çexov olmazdı”.Bu üç dahinin, ən azı, Çexovun qüdrətinə bələd olan oxucu Nabokovun nə dediyini yaxşı anlayar. Flober indiyədək oxuduqlarım içində öz qəhrəmanlarını ən çox lağa qoyan, onlara istehza edən zalım yazıçıdır J

"Dorian Qreyin portreti". Ruhunu şeytana satan obraz

Oskar Uayldın yeganə romanı 1891- ci ildə nəşr olunan “Dorian Qreyin portreti”dir. Bu  dünyaşöhrətli əsərin bir az keşməkeşli taleyi olub. Belə ki, tənqidçilər yazıçının əxlaqsızlığı ucaltdığı iddiasını irəli sürüblər. Hətta Dorianın özünü məhvə məhkum etməsi də bu “damğa”nı əsər üzərindən qaldıra bilmir. Uayld sənətin özünün də əxlaqdan kənarda qaldığını və Dorianın günahını hamının görəcəyini inadla israr edib vaxtilə bu “əxlaqsız” romanına qahmar çıxır, amma nəticəsiz qalır. Yalnız bir neçə il öncə işıq üzü görməsindən 120 il sonra bu əsər senzurasız nəşr olundu.

Yazıçının “Faust” dan təsirləndiyi açıq-aydın görünür. Faust sonsuz elm üçün ruhunu şeytana satmışdısa, Dorian Qrey gözəllik və əbədi gənclik uğrunda şeytanla razılığa gəlir, ruhunu kirlədir.

Şərqi Qərbə tanıdan yazar. Amin Maalufun qələmindən Afrikalı Leo roman

Türk oxucularının ən çox bəyəndikləri kitablardan biri də Amin Maalufun “Afrikalı Leo” romanıdır. Tərifini çox eşitmişdim, nəhayət ki, ilin ilk kitabı kimi bu ilin oxunacaqları siyahısında adını yazdırdı. “Səmərqənd”dən sonra bir daha bu yazarı çox bəyəndim. İndidən klassikaya çevrilən, Ərəb-fransız dostluq mükafatına layiq görülən bu əsər Maalufun ilk romanıdır. Şərqi Qərbə anladan yazar kimi tanınan Maaluf “Afrikalı Leo”dan belə yazır: “"Afrikalı Leo, gerçek bir yaşam öyküsünden çıkarılmış düşsel bir yaşamöyküsü: "Bir berberin sünnet ettiği, bir Papazın vaftiz ettiği" Hasan ibn Muhammed el-Vezzan ez Zeyyati namıdiğer Giovanni Leone de Medici'nin, Leo Africanus yani Afrikalı Leo'nun özyaşamöyküsü - yazmış olsaydı yazacağı gibi...”

Türk oxucularının ən çox bəyəndikləri kitablardan biri də Amin Maalufun “Afrikalı Leo” romanıdır. Tərifini çox eşitmişdim, nəhayət ki, ilin ilk kitabı kimi bu ilin oxunacaqları siyahısında adını yazdırdı. “Səmərqənd”dən sonra bir daha bu yazarı çox bəyəndim. İndidən klassikaya çevrilən, Ərəb-fransız dostluq mükafatına layiq görülən bu əsər Maalufun ilk romanıdır. Şərqi Qərbə anladan yazar kimi tanınan Maaluf “Afrikalı Leo”dan belə yazır: “"Afrikalı Leo, gerçek bir yaşam öyküsünden çıkarılmış düşsel bir yaşamöyküsü: "Bir berberin sünnet ettiği, bir Papazın vaftiz ettiği" Hasan ibn Muhammed el-Vezzan ez Zeyyati namıdiğer Giovanni Leone de Medici'nin, Leo Africanus yani Afrikalı Leo'nun özyaşamöyküsü - yazmış olsaydı yazacağı gibi...” Göründüyü kimi, romanın baş qəhrəmanı tarixdə yaşamış bir insan olub. İnternetdə araşdıranda Joannes Leo Africanus, başqa adla əl-Həsən ibn Məhəmməd əl-Wəzzan əl-Fəsi ərəb diplomat və yazıçı olub.Ən mühüm əsəri Şimali Afrikanın coğrafiyasından bəhs edən “Afrikanın tanıtımı” (Descrittione dell’Africa) adlı kitabdır.Həyatı haqqında məlum olanların hamısı əsərlərində olan avtobioqrafik məlumatlardır.

“Səmərqənd”də olduğu kimi, bu kitab da bizi tarixin ucsuz-bucaqsız dönəmlərinin bir qisminə aparır. Romanın baş qəhrəmanı-1489-cu ildə Qranadada dünyaya gələn Həsən 1488- ci ildən 1527- ci ilədək hər il yaşadıqlarını, valideynlərindən, dayısından eşitdiklərini tarixləri ilə birgə oğluna yazır.Beləliklə, Həsənin əhvalatı XV əsrdə İspaniya-Qranadada başlayır və Əndəlus müsəlmanlarının köçü ilə davam edir. Belə ki, tarixdən də məlum olduğu kimi, Araqon kralı Ferdinand və Kastiliya kraliçası İzabеlla evlənərək vahid İspaniya dövlətinin təməlini qoyur və müsəlmanlara qarşı birləşirlər. Bağlanan müqaviləyə görə, müsəlman və yəhudilərə toxunulmayacaqdı. Amma qısa zaman sonra əvvəlcə yəhudilərə, sonra isə müsəlmanlara Qranadadan köç etmək üçün vaxt verilir. Qalanlar yalnız dinlərini dəyişib xristian olmaqla yaşaya bilərdilər.İnsanlar olar-olmazlarını satıb köç etməyə başlayır. Qranadada qalan son müsəlman və yəhudilər isə illərlə min cür müsibətə sinə gərməli olur. Köçkünlər ömürlərinin sonunadək oradakı evlərinin açarlarını son ümid kimi özlərində saxlayır və nə vaxtsa böyük türkün, yəni osmanlıların Qranadanı qurtarmasını gözləyirlər.

Həsənin ailəsi də Fəsə köçməli olur.Burada o, uşaqlıq və gəncliyinin bir hissəsini yaşayır. Təhsil alır, dayısı ilə ilk uzaq səfərlərə çıxır və sultana yaxın adamlardan biri olur.Tarixi və Həsənin həyatındakı hadisələr bir-birini əvəz edir və yerini Qahirə illəri alır. Həsən Qahirəyə taunun ən fəlakətli, insanların canını ölümdən qurtarmaq üçün köç etdiyi bir vaxtda gəlib çıxır. Sonrakı səhifələrdə o, Yavuz Səlimin zülmündən Qahirəyə qaçan, burada taundan ölən qardaşı oğlu Ələddinin dul qadını Nurla evlənir. Nurun oğlu- Sultan Səlimin qılıncından qoruduğu osmanlı vəliəhdi Bəyazidi oğulluğuna götürür. Həsən diplomat kimi İstanbula, Osmanlı sarayınadək gedib çıxır, Yavuz Səlimlə görüşür. Sonralar osmanlılar Qahirəni ələ keçirir və Həsənin siciliyalı piratlar tərəfindən oğurlanıb Romaya gətirilməsi ilə Qahirə illəri başa çatır. Romada isə o,  papaya hədiyyə olunur, həm müəllim, həm şagird olub bir çox dilləri öyrənir, vəftiz olunur və Giovanni Leone de Medici adı ilə papanın ən yaxın adamlarından biri olur və sairə və ilaxır.. Beləcə, Amin Maalufun toxuduğu uçan xalça bizi bir Granadadan Fəsə, Məkkəyə, Qahirəyə, İstanbula, Romayadək gəzdirir..

Kitabdan çıxarışlar:

"Ölüm bir kutlamadır. Sık sık cenaze törenlerinde, kadın olsun, erkek olsun, insanların ölümü lanetlediğine tanık oluyorum. Fakat ölüm Ulu Tanrı'nın bizlere bir armağanıdır. Ve O'ndan gelen bir şeyi kul lanetleyemez. Armağan sözcüğü size aykırı mı geliyor? Fakat bu bir gerçek. Fakat ölüm eğer kaçınılmaz olmasaydı insan bütün yaşamını ondan uzak durmaya adayacaktı. Hiçbir tehlikeyi göze almayacak, hiçbir girişimde bulunmayacak, hiçbir işe el atmayacak, hiçbir girişimde bulunmayacak, yeni bir şey yapmayacaktı. Yaşam sürekli bir uyuşukluk olacaktı. Evet kardeşlerim, Tanrı'ya bize ölümü armağan ettiği için şükredelim; çünkü yaşam ölümle anlam kazanıyor. Günün anlamı olması için gece, konuşmanın anlamı olması için sessizlik, barışın anlamı olması için savaş gereklidir. O'na dinlenmenin ve neşenin anlamlı olması için bize kaygı ve tedirginlik gösterdiği için de şükredelim. O'na şükredelim, çünkü O'nun bilgeliği sonsuzdur."

“Aşk, bir kuyunun kıyısında susuzluktur. Aşk çiçektir, meyve değil.”

"Eğer insan Ulu Tanrı'nın buyruklarına uymazsa bunu gizlice yapmalı, çünkü işlediği günahı sergilemek iki kat günahdır.”

“Bir toplum en güçsüz bireyini yalnız bıraktığı anda dağılmaya başlar”

“Öyle yalanlar var ki, onlardan ağızdan çok kulaklar sorumludur”

“Tanrıya beni uğursuzluklardan koruması için dua etmiyorum. Böyle durumlarda beni umutsuzluktan koruması için dua ediyorum. Inan, Tanrı bil elini bıraksa, öteki elini tutar.

“haftalar boyu boşluğu dolduran, duvarlara ve insanlara güven veren, zamanı belirleyen ezan sesini duymadan yaşamak”

“İnsanlar yabansı bir alışkanlıkla kendilerini korkutan hayvanların adını alırlar, kendilerine bağlı olan hayvanların adlarını hiç almazlar. İnsanlar kendilerine kurt denmesinden hoşlanırlar da köpek  denmesinden hoşlanmazlar”

“Yaşlılık ölüme, çocukluktan daha yakın değildir.”

“Bedevi bir kadına bir gün en çok hangi çocuğunu sevdiğini sormuşlar. Kadın şöyle yanıt vermiş: “Hasta olanı iyileşene kadar, en küçüğünü büyüyene kadar, yolda olanı da eve dönene kadar.”

“Bir insan ister altın, ister akıl yönünden varsıl olsun, bunlardan yoksun olanlarla konuşurken çok dikkatli olmalıdır.Her erkeğin, bu arada babamın da, mutluluğu yakalamak için yanlış yollara da sapmaya hakkı olduğunu ancak saçlarıma aklar düştüğü zaman anladım. Ancak o zaman onun yanlışlarına saygı duymaya başladım. Senin de benim yanlışlarıma benzer saygıyı duymanı dilerim oğlum. Senin de kimi zamanlar böyle yanlışlara düşmeni dilerim. Ve umarım sen de acımasızlık noktasına varana dek seversin ve dilerim sen de yaşamın soylu çekiciliklerini uzun süre algılayabilesin.”

“Nereye gidersen git, birileri sana derinin rengini ve dualarını soracak. Onların itkilerini hoşnut etmekten uzak dur! Oğlum, çoğunluk önünde boyun eğmekten kaçın! İster Müslüman, ister Hıristiyan, ister Yahudi olsunlar, seni olduğun gibi kabul etmeliler ya da seni yitirmeyi göze almalılar. İnsanların görüşünü dar bulduğun zaman kendi kendine Tanrı'nın ülkesinin çok geniş olduğunu söyle. Uzaklara gitmek, denizler, sınırlar, ülkeler, inançlar aşmak fırsatı çıktığı zaman hiç duraksama..”