Çarlz Dikkens "Böyük ümidlər"

Çarlz Dikkensin “Böyük ümidlər” əsərinin təsirindən çıxmamış onun haqqında yazmağa başladım.”Oliver Tvist” Dikkensi uşaqlıqdan bir çoxlarına tanıdıb, sevdirib. Dikkensin belə bir əsəri olduğunu yaxın 1 neçə ildə bildim və bir xeyli axtarmalı oldum. Bəlkə kitabxanalarda taparam deyə çox axtardım, amma çifayda. Deyəsən, “Böyük ümidlər” tam şəkildə dilimizə çevrilməyib, amma rus və türk dillərində satışda asanlıqla tapa bilərsiniz. Təəssüf ki, dilimizə çevrilməyib. Hərçənd çox təəccüblüdür, çünki bu əsər klassikadır, həm də Dikkensin ən çox bəyənilən, sevilən əsəri olub.Bütün zamanların 10 ən yaxşı yazıçısı içində adı keçən Çarlz Dikkensin “Böyük ümidlər”i XIX əsrin 10 ən böyük əsəri siyahısındadır.

Əsərin nədən bəhs etdiyini detallarınadək yazmağım oxucular üçün maraqsız olar. Çünki kitabı oxuyanda gözlənilməz hadisələr baş verir,buna görə də məzmundan ötəri xəbərdar olmaq daha məqsədəuyğundur. Əsər ata-anası olmayan, deyingən bacısı və yumşaq qəlbli, mülayim bir insan olan bacısı ərinin himayəsində olan balaca Pipin (Filip Pirrip) həyatından bəhs edir. Pip bacısı əri Conun yanında dəmirçi olacağının xəyallarını qurarkən xəyalları bir gün tamam dəyişir. Doğru- düzgün oxuyub- yazma bilməyən bu kasıb kənd uşağı cəhalətindən, yaşadığı həyatdan bezib  varlı olmaq, oxumaq, bir bəy olmaq istəyir. Onun bunları arzulaması heç də əbəs yerə deyil: Pip qəsəbədə müvəqqəti olaraq varlı qadın Xevişemin yanında işləməyə başlayır və burada qadının övladlığa götürdüyü gözəllər gözəli Estellaya bir könüldən-min könülə vurulur. Və günlərin bir günü heç gözləmədiyi vaxtda Pipin arzuları gerçəkləşir. Kimliyini gizli saxlayan biri ona qəyyumluq edir və Pip Londona təhsil almağa gedir. İllər keçdikcə Pipin sevgisi də böyüyür, yetkinləşir.O, artıq gizli qəyyumunun xanım Xevişem olduğuna və Estella ilə onu evləndirəcəyinə əmindir. Pipin gələcəyə dair ümidləri hər keçən gün daha da artır, böyüyür. Amma gizli qəyyumun xanım Xevişem deyil, tamam başqa biri olduğu ortaya çıxandan sonra Pipin həyatı başqa məcraya yönəlir. Onun qurduğu böyük xəyallar puç olur. Pip indi xoşbəxtliyini oxumaqda, sərvət sahibi olmaqda deyil, elə doğulduğu kəndində, Conun kasıb daxmasında olduğunu düşünür. Əsərin sonuna doğru gözlənilməz hadisələr , macəra və həyəcan da artır. Sonluq hüznlü və bir o qədər də xoşluqla bitir.

Qeyd edim ki, “Böyük ümidlər” əsasında müəyyən illərdə bir çox film çəkilib. Son olaraq isə 2012- ci ildə Mayk Nyuellin rejissorluğu ilə “Great Expectations” ekranlaşdırılıb.

Əsərin bir klassika olması, mövzusu, maraqlılığı, 600 səhifədən çox olmasına rəğmən axıcılılığı bir yana, həm də keçmişə səyahət etmək, o dövrün insanının qəlbinə “girib- çıxmaq”, arzularına, ümidlərinə “şahidlik” etmək də maraqlı idi. Piplə birgə, sanki, mən də böyüdüm, yaşa doldum, onun arzularına, böyük ümidlərinə, onların puç olmasına şahidlik etdim, onunla birgə mən də arzuladım. Cahil, savadsız olmasına, ətrafındakı çirkinliklərə rəğmən, Conun( Pipin bacısı əri) safqəlbli, təmizürəkliliyini həmişə qoruyub saxlaya bilməsi, Piplə dostluğuna sonadək sadiq qalması, vəfalılığı, Herbertin sadiqliyi, səfil bir məhkumun kiçik bir yaxşılığı ömrüboyu unutmaması, azadlığa ac olduğu halda azadlığını, həyatını bu yaxşılığa fəda etməsi həqiqətən təsirli bir mesaj idi. Həm də Dikkensin bütün nəsillərə mesajı. Əsər Pipin dili ilə nəql olunur, həm də bütün çılpaqlığı, səmimiliyi,  ağrısı, bir az da zarafatı, yumoru ilə. Pip zaman- zaman öz vəfasızlığını, unutqalığını, Conu çox sevdiyi halda onun cəhalətindən, savadsızlığından utanmasını, qəyyumu olan məhkum Abel Meqviçdən iyrənməsini açıq- aşkar etiraf edir. Amma onların sonsuz vəfası, qayğıkeşliyi, sevgisi Pipin gözlərini aça, səhvlərini anlamağa kömək edir.

Əsəri oxuduqca düşünürdüm ki, bunu oxumaqda bir az gec qalmışam. Mənə elə gəlir ki, Dikkens bu əsəri həyata yeni atlayanlar üçün yazıb. Mən də bir neçə il gecikmişəm oxumaq üçün, gərək 18 yaşında oxuyaydım. Hər nə isə, bu əsəri çox sevdim. Sevimli Pipi, təmizqəlbli Conu, kiçik bir yaxşılığı heç vaxt itirməyən vəfalı Abel Meqviçi, sadiq Herbeti, Biddini,Vemmiki sevdim.. Səni heç unutmayacağam, Pip...

Bol kitablı günlər...

Altından xətt çəkilən cümlələr:

“Bu dünyada hiç birimiz gözyaşlarımızdan utanmamalıyız. Çünki katı kalplerimizi çölleştiren kumların üzerine  dökülen yağmur gibidir gözlerimizin yaşı”

“Çocuklar kendi yaşadıktan dünyanın içinde en çabuk olarak haksızlığı sezerler, en derin olarak haksızlığı duyarlar. Çocuğun uğradığı haksızlık bize küçücük bir şeymiş gibi gelebilir, ama çocuk da küçük olduğu için kendi dünyasının bütün ölçüleri kendi boyuna göredir. Tahtadan at çocuğun gözünde safkan bir at büyüklüğünde görünür.”

“İnsan hiçbir dostuna para yardımı etmemeli. Evet, bence öyle; çünkü

dosta para yatırmak demek o dostu kaybetmek demektir."

“Şu suların dibini görmemiz nasıl mümkün değilse, önümüzdeki saatlerin dibini görmemiz de o kadar imkansız. Şu suyun akışını durdurmamız ne kadar imkansızsa, bu saatlerin gidişini değiştirmemiz de öyle. İkisi de parmaklarımın arasından kayıp gidiyorlar...”

“hayat dediğin nedir ki! Birçok ayrılışların birbirine kaynaklanmasından örülmüş bir zincirdir"

“Yeryüzündeki bütün dolandırıcıların içinde en azılısı kendi kendini dolandıran adamdır.”

“mutlu olmayan yuvaların çocukları nedense bir an önce evlenmeye kalkışırlar."

“...Kendini dünyadan ayırmakla hayatın, zamanın her derde verdiği şifalardan da yoksun etmiş, hep felaketiyle uğraşa uğraşa sapıtmıştı. Başkalarına yaptığı kötülüklerin en büyük cezası kendi durumuydu. Çevresiyle, her şey gibi çürümüş olan büyük acısının hiçliğiydi onun en büyük cezası...”

Ömrünüzdeki sayılı günlerden bir tekini yaşanmamış sayalım....kaderinizin akışı kimbilir ne kadar başka olurdu. Bu satırlan okurken bir an durun, hayatınızı saran o uzun zinciri düşünün... ister demirden olsun, ister altından, ister dikenden olsun, neden olursa olsun... o sayılı günlerden biri yaşanmayıp da ilk halkası meydana gelmeseydi bu zincir belki de hiç örülmezdi.”