Ayın arxasındakı günəş

   Xalid Hüseyninin son illlərdə bestseller olan  “Çərpələng uçuran” və “Min möhtəşəm günəş” əsərləri bir çoxlarımıza Əfqanıstan haqqında bilmədiyimiz informasiyaları vermişdi. ”Əfqanıstanda uşaqlar var, uşaqlıq yoxdur” cümləsi əsərin özünə bərabər bir mesaj idi bəlkə də. Elə təkcə bu cümlədən bir xeyli təsirlənmişdik. Bu əsərlər bir daha göstərdi ki, əslində, KİV bizə gerçəkliyi bütün üzü ilə göstərmir.Bu qədər informasiya içində biz sadəcə tək bir tərəf görürük:müharibə,talibanla amerikan əsgərlərinin qarşıdurması, ölənlər, yaralananlar, evsiz-eşiksizlər və sairə bu kimi məlumatlar. Xalid Hüseyni bilmədiyimiz bir çox həqiqətləri bizə göstərə bildi.

 Mən də gerçəklərin digər üzünü müəyyən qədər bu iki əsərdə görmüşdüm.İranlı rejissor Mohsen Mahmalbafın “Safar e Ghandehar” (The Sun Behind the Moon"; "Ayın arxasındakı günəş və ya Qəndəhara səfər") filmi bilgimi vizual olaraq bir qədər də artırdı.Bu filmə qədər X.Hüseyninin öz əsərlərində həddindən artıq sentimentallığa yol verdiyini düşünürdüm. Sən demə, o qədər deyilmiş...Ümidsizlik, minaya düşüb əl-ayağını itirən saysız insanlar, məktəb arzusunda olub gedə bilməyən uşaqlar,yoxsulluq, aclıq,çarəsizlik.. və daha artığını bu film sizə göstərəcək. Həm də təbiiliyi, səmimiliyi ilə...

  Rejissor ssenarinin həqiqətlə bağlılığı ilə bağlı bunu qeyd edir: “Bir gün Kanadaya mühacir kimi köçmüş bir əfqan qadın yanıma gəldi.Qəndəhardakı çətinliklərə görə intihar etmək istəyən bir dostundan ümidsiz bir məktub almışdı.Qadın Əfqanıstana dönüb nəyin bahasına olur-olsun  dostuna kömək etmək istəyirdi. Məndən istədiyi isə onunla birgə Əfqanıstana gedib səfərini filmə çəkmək idi. Mən onunla getmədim, amma sonradan gizlicə Əfqanıstana girib insanların dramatik həyatını öz gözlərimlə gördüm.Əfqanıstanda iqtisadi, siyasi və hərbi vəziyyətlə bağlı sənədlərlə tanış oldum, sənədli filmlərə baxdım, əsərlər oxudum.Əlbəttə, öz fantaziyamı və əldə etdiyim digər məlumatları da ssenariyə əlavə etdim. Amma o qadının Əfqanıstana səfəri filmin əsas sujet xətti kimi qaldı.Tək dəyişiklik isə intihar etmək dostunu onun bacısı ilə əvəzləməyim oldu”.

   Günəşlə yarışan qadın

   Kanadada yaşayan əfqan qadın jurnalist Nafəs Əfqanıstandakı bacısından məktub alır. Uşaqkən oynayanda kuklanın içindəki bomba partlayır və bacısı hər iki ayağını itirir. Ölkədən qaçmaq istəyəndə isə atası şikəst qızla qaçmağın çətinliyini anlayıb elə orada qalır. Nafəs isə Kanadaya köçür. İllər sonra atasını da itirən qız şikəst halda bütün çətinliklərə sinə gərə bilmir və bacısına günəş tutulmasından sonra intihar edəcəyilə bağlı məktub yollayır.Məktub Kanadaya 2 ay sonra gəlib çatır. Nafəs bütün yolları sınayır, amma Qəndəhara getmək üçün İran sərhəddindən keçməyə məcbur olur. İndi onun bacısının həyatını qurtarmaq üçün cəmi 3 günü var.

 Qadın 100 dollar qarşılığında bir kişinin 4-cü arvadı rolunda Qəhdəhara səfər edir. Yolda soyğunçularla rastlaşan və hər şeyi əllərindən alınan ailə İrana dönməli olur. Nafəs balaca bir uşağın,sonra amerikalı bir həkimin, daha sonra isə qolsuz bir kişinin bələdçiliyilə yoluna davam edir.

“Həmişə əfqan qadınlarının məhkum olduğu həbsxanalardan qaçdım.Amma bu gün...bu həbsxanaların hər birində məhkumam...təkcə sənin üçün, bacım”

   İran kinosunun ən önəmli simalarından biri olan Mohsen Mahmalbafın bu filmi dünyanın diqqətini özünə cəlb edə bilir. Film, əsasən, İranda,bir qismi isə gizlicə Əfqanıstanda çəkilib.Film bir çox mükafatlara layiq görülüb: ”Times” jurnalı tərəfindən bütün dövrlərin 100 ən yaxşı filmi sayılıb, 2001- ci ildə Mahmalbaf UNİSEF-in Fellini mükafatını qazanıb, 2002- ci ildə “ən yaxşı xarici film”nominasiyasında Oskara namizəd olub və sairə.

 Əfqanıstanda ən müasir şey təkcə silahlardır

 Əfqanıstanda televizor qadağandı, qızlar məktəbə getmir, oğlanlar isə molla yanına getməklə yalnız Quranı öyrənirlər.Uşaqlar məktəb arzusundadırlar.. Qadınların çox az qisminin adı var, onlara “qara baş” deyə müraciət olunur. Bu da onların geyindiyi “burka” adlı geyimlə bağlıdır. Qadını başdan-ayağa tamam örtən (gözlərindən başqa), bəzən isə göz hissəsi də torla örtülmüş olan burka onlar üçün bir növ həbsxanadır..Özü öz geyiminə, özünə həbs olunub qadın...İnsanlar minaya düşərək əllərini, ayaqlarını itirib, uşaqlara kuklalarla oynamamaq məsləhət görülür. Çünki bu oyuncaqların içində minaların olma ehtimalı böyükdür. Şikəst insanlar işləməyə məcburdurlar, amma lazım olan protezlər üçün aylarla, bəzən bir neçə il gözləməli olurlar. İnsanlar çox şeydən məlumatsızdır,ən adi xəstəliklərdən, ishaldan, qızdırmadan, natəmiz quyularda içdikləri sudan... ən çox isə aclıqdan ölürlər..Amerikalı həkimin dediyi kimi, Əfqanıstanda ən müasir şey təkcə silahlardır..

Əfqanıstanda din qadınların kişi həkimlərlə üz-üzə oturmasını qadağan edir. Ona görə də həkim yanına gələn qadınlar bu cür pərdə arxasından müayinədən keçirlər.

  Utancından yıxılan Budda

  İnsanların dramını bütün çılpaqlığı ilə KİV bizə göstərmir..Rejissor müsahibəsində deyir: “1996- cı ildə talibanın əmri ilə böyük bir kitabxana 55 min kitabla torpağa basdırıldı. BMT-nin açıqlamalarına görə, 1milyon insanı hər an ölüm təhlükəsi gözləyir. Milyonlarla insan minalara düşüb şikəst olur.Bütün bu həqiqətlər varkən bəs dünya nə etdi? Diqqətini Budda heykəlinin məhvinə yönəltdi və Buddanın taleyini ordakı insanların taleyindən üstün tutdu.”

 “Məncə, Əfqanıstandakı Budda heykəlini heç kim yıxmadı.O heykəl utandığından özü yıxıldı.Dünyanın Əfqanıstan həqiqətlərinə qarşı göstərdiyi laqeydlikdən utandı və daha dözə bilmədi. O, dünyanın ən böyük Budda heykəli idi, amma milyonlarla insanı xilas etmək üçün böyüklüyünün heç bir faydası olmadığını gördü.”

  Əfqanıstanda insanların güllə səsindən uzaq, dinc, sülhlə yaşaması, uşaqların çərpələnglərini uçurub kuklaları isə qorxmadan oynaması, istədikləri kimi təhsil alması, qadınların “qara baş”deyil, azad qadın hesab olunması ümidi ilə...